Kijken zonder zien

Mensen zijn kijkdieren. Eerst zien, dan geloven. Zien ís geloven. Ook via andermans ogen en lenzen. Foto's hebben een enorme overtuigingskracht. Maar merkwaardig genoeg kijken en zien we doorgaans nogal achteloos en oppervlakkig, en ook met foto's springen we niet bepaald zorgvuldig om.

Dat lijkt paradoxaal maar is in feite een logisch gevolg van de combinatie van de directe bewijskracht van foto's en hun meerduidigheid, een tekort aan inhoudelijke precisie. Hoe overtuigend foto's ook lijken, ze konden van het begin af niet zonder verklaring. De wereld van het beeld wordt door het woord beheerst. Niet de foto illustreert de tekst, het is de tekst die de foto belicht, duidt en verklaart.

De overtuiging dat de camera niet liegt, niet liegen kan, maakt de leugen mogelijk. Er wordt geknipt en geplakt dat het een lieve lust is. Soms bewust, vaker niet-bewust, zonder dat men er erg in heeft. Foto's en bijschriften worden werktuigelijk aangepast aan andere omstandigheden en visies, toegesneden op nieuwe interpretaties en collectieve herinneringen. Gebeurtenissen veranderen van tijd, oorden van naam, slachtoffers en daders van identiteit.

Kijken zonder zien stelt vijftien min of meer bekende historische foto's voor. Omdat tekst en context in hoge mate bepalen wat wordt gezien, kan de lezer eerst zelf kijken en zien, een eigen mening vormen. Vervolgens worden de foto's op de lichtbak van de geschiedschrijver gelegd. Wordings- en receptiegeschiedenis, vormvarianten en wisselende betekenissen worden doorgelicht en in hun bredere historische en fotografische context geplaatst. Kijken en zien veranderen.